Địa-chỉ-số ở Việt-Nam và các nước khác

Theo thông-lệ ở các nước phát-triển thì địa-chỉ gồm có số-nhà, tên-đường, tên đơn-vị hành-chính cấp thành-phố hoặc thị-trấn và mã-bưu-chính. Mã-bưu-chính đã bắt-đầu được dùng từ những năm 194x và dần-dần trở nên phổ-biến ở các nước phát-triển. Mã-bưu-chính là một dãy năm hoặc sáu chữ-cái và chữ-số, được dùng để chỉ một khu-vực hoạt-động của một bưu-cục cấp thấp, mã-bưu-chính cũng được dùng để đặt cho một địa-điểm có nhiều thư-từ như một doanh-nghiệp lớn, một cơ-quan quan-trọng. Singapore còn đặt cho mỗi toà-nhà trong khu-chung-cư một mã-bưu-chính riêng gồm sáu chữ-số. Mã-bưu-chính giúp cho việc chuyển thư nhanh và chính-xác hơn.

Việt-Nam cũng đã có quy-định về mã-bưu-chính từ rất lâu nhưng rất ít người quan-tâm đến mã-bưu-chính. Hiện-nay mã-bưu-chính ở Việt-Nam gồm năm chữ-số, mỗi phường/xã có một mã-bưu-chính. Do mã-bưu-chính chưa được dùng phổ-biến nên địa-chỉ ở Việt-Nam rất dài, gồm có số-nhà, tên-đường, tên ba cấp đơn-vị hành-chính từ phường/xã đến tỉnh/thành-phố, ở nông-thôn thì tên thôn/ấp thay cho số-nhà và tên-đường.
Địa-chỉ ở Việt-Nam không-những dài mà-còn không chính-xác, biết địa-chỉ nhưng chưa-chắc đã đến được đúng nơi mang địa-chỉ đó.

Hiện-trạng việc đặt số-nhà và tên đường

Địa-chỉ ở Việt-Nam không chính-xác vì:

• nhà ở những vùng nông-thôn thường không có số lẫn không có tên đường
• những đường mới mở thường không có tên đường chính-thức mà được đặt tạm bằng số rất dễ trùng, hoặc dân trong vùng gọi theo thói quen như là 'kênh nước đen', 'sin co', 'xtt 8'…
• nhà ở trên những đường mới mở cũng mang số tự đặt không theo thứ tự
• trùng số trên một con-đường dài qua nhiều địa-phận hành-chính, mỗi nơi tự đánh-số nên trùng với nơi khác
• những con-đường có cùng tên ở các quận/huyện khác nhau
• việc đổi tên đường qua thời-gian

Với hiện-trạng này thì công-cụ bản-đồ Google Maps cũng không thể chỉ đường chính-xác trong mọi trường-hợp.
Rất khó để cải-thiện tình-trạng này vì những trở-ngại dưới đây.

Những trở-ngại trong việc điều-chỉnh số-nhà

Theo quy-định của pháp-luật hiện-hành thì số-nhà do phòng quản-lý đô-thị quận/huyện quản-lý và uỷ-ban nhân-dân quận/huyện cấp giấy-chứng-nhận. Tuy-nhiên cơ-quan nhà-nước không-thể quản-lý hết mọi số-nhà vì thiếu sự hợp-tác của dân-chúng và những khó-khăn khách-quan. Những căn-nhà không có hồ-sơ hợp-lệ sẽ không-thể xin giấy-chứng-nhận nên không có số-nhà chính-xác. Đến khi căn-nhà được hợp-thức-hoá rồi thì chủ-nhà không ý-thức được sự-cần-thiết nên không xin điều-chỉnh số-nhà.

Các cơ-quan nhà-nước thường chậm-trễ trong việc đặt tên đường mới, dẫn đến sự-tồn-tại của những tên đường không chính-thức. Hoặc việc đặt tên đường bằng số gây trùng quá nhiều, trong cùng một phường có vài con đường cùng số, tất-cả địa-chỉ ở đó đều hợp-lệ nhưng rất khó tìm đến đúng nơi.

Do những lý-do trên, hiện-nay rất nhiều căn-nhà mang địa-chỉ không chính-xác, nhiều đến mức không thể điều-chỉnh hết được. Không-những có quá nhiều địa-chỉ phải sửa, việc sửa địa-chỉ rất tốn-kém cho người ở địa-chỉ bị sửa.

Tránh những trở-ngại trên bằng công-nghệ mới

Mỗi căn-nhà hoặc một khu-đất, dù cho mang địa-chỉ hợp-lệ hay không, dù cho ở đô-thị hay nông-thôn, đều có một tính-chất bất-biến, đó là toạ-độ địa-lý của những lối-ra-vào của nó. Toạ-độ địa-lý là kinh-độ và vĩ-độ. Hiện-nay với những hệ-thống định-vị bằng vệ-tinh GPS, Galileo, Beidou, Glonass, và smartphone, mọi-người có-thể-dễ-dàng biết được toạ-độ địa-lý của nơi đang đứng, miễn-là có-thể nhìn thấy bầu-trời đủ rộng để nhận được sóng từ các vệ-tinh. Dạng gốc của toạ-độ địa-lý rất dài và khó nhớ, ví-dụ như toạ-độ của cửa Nam chợ Bến-Thành là vĩ-độ 10.772072747363016 và kinh-độ 106.6982751788023, hoặc viết theo cách khác là vĩ-độ 10°46'19.462" Bắc và kinh-độ 106°41'53.79" Đông.
Để dễ nhớ hơn, người-ta nghĩ ra việc chia bề-mặt Trái-Đất ra các ô-vuông nhỏ và đánh số từng ô-vuông đó, rồi đổi số đó ra một dạng ngắn-gọn hoặc dễ-nhớ hơn. Công-ty What3words chọn kích-thước mỗi ô-vuông là ba mét và mỗi ô-vuông được mang một tên gồm ba từ, ví-dụ cửa Nam chợ Bến-Thành được gọi là ///quitter.workouts.wardrobe trong tiếng Anh hoặc ///hoa cam.con em.mua đồ trong tiếng Việt.
Google thì đưa ra giải-pháp mở Plus Codes, cho phép các nhà-phát-triển tự-do làm ra các hệ-thống dựa trên Plus Codes. Trong Google Maps, các ô-vuông có cạnh ba mét, mỗi ô-vuông được chỉ đến bằng một plus codes gồm bẩy chữ-cái và chữ-số, kèm theo địa-danh cấp tỉnh/thành-phố, ví-dụ cửa Nam chợ Bến-Thành là QMCX+Q7X , Hồ Chí Minh, Việt Nam. Thật-ra phần địa-danh cấp tỉnh/thành-phố có-thể được thay bằng bốn chữ-cái và chữ-số, đó là ô-vuông có cạnh 110 Km chứa ô-vuông ba mét kia.
Ưu-điểm của toạ-độ địa-lý (và What3words, Plus Codes) so với địa-chỉ nhà là có-thể chỉ đến từng lối-ra-vào của toà-nhà hay khu-đất lớn trong khi địa-chỉ nhà không nêu rõ được.

Năm 2020, Bưu-điện Việt-Nam dùng Plus Codes để làm ra Vpostcode. Mỗi ô-vuông có cạnh ba mét trên khắp Việt-Nam có một Vpostcode gồm 12 chữ-cái và chữ-số, trong đó năm chữ-số đầu tiên là mã-bưu-chính nơi ô-vuông đó và phần còn lại là plus codes. Mỗi địa-điểm ở Việt-Nam tự-động có một Vpostcode bất kể nơi đó có nhà hay không.

Năm 2022, Bưu-điện Việt-Nam lại làm ra Địa-chỉ-số. Mỗi lối-ra-vào căn-nhà hoặc khu-đất ở Việt-Nam sẽ được mang một địa-chỉ-số gồm mười chữ-số, trong đó năm chữ-số đầu tiên là mã-bưu-chính nơi căn-nhà đó và phần còn lại là số-thứ-tự của địa-điểm đó khi vào sổ, ví-dụ 7100901922 là địa-chỉ-số của cửa Tây chợ Bến-Thành. Địa-chỉ-số không tự-động có như Vpostcode mà phải do nhân-viên bưu-điện vào-sổ sau khi đến tận-nơi xem-xét.

Vì được vào-sổ nên Địa-chỉ-số có tính-chất chính-thức hơn Vpostcode vốn do máy-móc tự-động sinh ra. Một lối-ra-vào chỉ có một Địa-chỉ-số trong khi Vpostcode của cùng một địa-điểm có-thể khác nhau từng lúc do độ-chính-xác của máy và thời-tiết lúc mở máy.

Khi đã được vào-sổ, mỗi địa-chỉ-số gắn liền với một toạ-độ địa-lý dạng plus codes, tên ba cấp đơn-vị hành-chính từ phường/xã đến tỉnh/thành-phố, và có-thể được gắn thêm thôn/ấp hoặc số-nhà, tên-đường, tên doanh-nghiệp, tên chủ-hộ, số-điện-thoại, địa-chỉ e-mail. Do có chứa plus codes nên Địa-chỉ-số cũng có ưu-điểm giống như plus codes đối với những toà-nhà hoặc khu-đất lớn. Hệ-thống Địa-chỉ-số cũng chứa luôn What3words code của vị-trí.

Ngày 30/5/2022, quyết-định số 654/QĐ-TTg đã được ban-hành, trong đó có mục-tiêu đến năm 2025 phải vào-sổ địa-chỉ-số 100% các căn-nhà cả nước. Trong năm 2021, tỉnh Bắc-Giang đã vào-sổ plus codes được 100% nhà trong tỉnh, sau đó đã đổi sang Địa-chỉ-số. Khi hệ-thống Địa-chỉ-số đã hoàn-chỉnh thì bảng-số-nhà treo cạnh cửa sẽ chứa địa-chỉ-số.

Địa-chỉ-số sẽ được dùng như-thế-nào?

Hiện nay đã có trang web diachiso.gov.vn, mobile app cho iOS và Android cho giải-pháp địa-chỉ-số. Với những công-cụ này, mặc-dù còn chưa hoàn-chỉnh, người-dùng có-thể tìm vị-trí và tìm đường-đi một cách chính-xác đến một địa-chỉ, một doanh-nghiệp. Khi tìm một địa-chỉ-số trong hệ-thống Địa-chỉ-số, kết-quả sẽ là một vị-trí rõ-ràng trên bản-đồ. Khi tìm một doanh-nghiệp bằng tên hoặc tìm một căn-nhà bằng địa-chỉ kiểu thường, thì hệ-thống Địa-chỉ-số sẽ đưa ra những kết-quả gần giống để chọn xem.

Tỷ-lệ nhà được vào-sổ Địa-chỉ-số chưa nhiều nên chưa-thể dùng ngay với mọi căn-nhà được. Mỗi-người có-thể tự tìm trong các công-cụ Địa-chỉ-số xem căn-nhà hay nơi-làm-việc của mình đã có Địa-chỉ-số chưa, và có-thể gửi yêu-cầu qua trang web hoặc app Địa-chỉ-số để bưu-điện sớm vào-sổ. Nếu địa-chỉ của bạn đã được vào-sổ Địa-chỉ-số, bạn có thể công-bố địa-chỉ đó theo dạng Địa-chỉ-số như địa-chỉ cửa Tây chợ Bến-Thành ở trên.

Khi Bưu-điện Việt-Nam hợp-tác với Google thì người-dùng có thể tìm căn-nhà mang Địa-chỉ-số trong Google Maps. Khi Địa-chỉ-số đã hoàn-chỉnh, chúng ta sẽ không còn phải nghe những cú-điện-thoại như "tao đang đứng ở ngã tư xyz, đi tiếp đường nào tới nhà mày?", dịch-vụ giao-nhận hàng sẽ bớt tốn thời-gian hơn, mà thời-gian là tiền-bạc.

Tôi tin rằng sẽ có những quy-định về việc dùng địa-chỉ-số một cách chính-thức trong các văn-bản pháp-lý như căn-cước-công-dân, giấy-chứng-nhận-quyền-sở-hữu-nhà, giấy-đăng-ký-kinh-doanh… Khi đó những địa-chỉ dài ngoằng như 275/3/18 Nguyễn Văn Thương, khu phố 5, phường Tân Thông Hội, quận Gò Môn, thành phố Hồ Chí Minh sẽ được thay bằng 7234509875, thật là tiện-lợi. Khi đó, cuộc-đời người-ta gắn với những số quan-trọng: căn-cước-công-dân, địa-chỉ-số, điện-thoại-di-động, tài-khoản-ngân-hàng…

Những vấn-đề trong Địa-chỉ-số

Trong Địa-chỉ-số có chứa những chi-tiết có thể thay-đổi theo thời-gian, đó là tên doanh-nghiệp, tên chủ-hộ, số-điện-thoại, địa-chỉ e-mail. Việc này sẽ khiến thông-tin dễ bị lạc-hậu nếu ngành bưu-điện không điều-chỉnh kịp-thời. Ví-dụ người-dùng tìm theo tên doanh-nghiệp có-thể được chỉ tới địa-chỉ cũ.

Tôi cho rằng Địa-chỉ-số sẽ không chỉ đến từng căn-nhà trong các khu-chung-cư mà chỉ có một vài địa-chỉ-số chung cho cả khu. Như-vậy vẫn phải ghi số của một căn cụ-thể kèm với Địa-chỉ-số, ví-dụ "7203508756 D3-7".

Có những con-hẻm nhỏ đến mức không-thể thấy bầu-trời đủ rộng để nhận sóng vệ-tinh nên không-thể biết được toạ-độ địa-lý của căn-nhà. Vì vậy không thể vào-sổ Địa-chỉ-số cho mọi căn-nhà trong các hẻm nhỏ. Có-lẽ giải-pháp tạm thời là đánh-dấu Địa-chỉ-số cho đầu hẻm và những vị-trí tương-đối thoáng trong hẻm, và các căn nhà sẽ ghi thêm số nhà kèm theo Địa-chỉ-số gần nhất, ví dụ "7143207986 123/95/74".

Các nước khác

Một số nước, nhất là các nước chậm phát-triển, có tình-trạng địa-chỉ khó dùng như Việt-Nam, cũng đã áp-dụng địa-chỉ-số. Trong số đó có thể kể ra Ấn-độ, Ghana, Nigeria, Bờ-biển-ngà và các nước châu Phi khác. Ghana đã chính-thức dùng địa-chỉ-số trong mọi hoạt-động của xã-hội, và đang hợp-tác với Google để trong tương-lai gần có thể dùng địa-chỉ-số trong Google Maps.