Thẻ-thanh-toán
Thẻ-thanh-toán là một tấm-thẻ bằng nhựa có kích-thước ID-1 theo tiêu-chuẩn ISO/IEC 7810, tức là 85.60 nhân 53.98 mi-li-mét. Công-dụng của thẻ-thanh-toán là thay tiền-mặt trong các giao-dịch trực-tiếp cũng như từ-xa, thẻ cũng được dùng để rút tiền-mặt từ máy ATM.
Phân-loại thẻ-thanh-toán
Ba loại thẻ-thanh-toán thông-dụng nhất hiện-nay là:
- Thẻ-tín-dụng—credit card
- Thẻ-tín-dụng gắn với một hạn-mức tín-dụng mà tổ-chức-phát-hành-thẻ cấp cho chủ-thẻ. Khi chủ-thẻ dùng thẻ để trả-tiền, bên-bán-hàng sẽ nhận được tiền từ tổ-chức-phát-hành-thẻ, chủ-thẻ nợ tổ-chức-phát-hành-thẻ. Các khoản-nợ đó sẽ được cộng dồn lại, và chủ-thẻ trả nợ cho tổ-chức-phát-hành-thẻ hàng-tháng.
Trên mặt thẻ có in chữ Credit hoặc chữ Thẻ tín dụng. - Thẻ-ghi-nợ—debit card
- Thẻ-ghi-nợ gắn với một tài-khoản thanh-toán tại ngân-hàng. Khi chủ-thẻ dùng thẻ để trả-tiền, tiền sẽ được chuyển từ tài-khoản đó sang tài-khoản của bên-bán-hàng.
Trên mặt thẻ có in chữ Debit hoặc không. - Thẻ-trả-trước—prepaid card
- Thẻ-trả-trước gần giống với thẻ-ghi-nợ; điểm khác nhau giữa hai loại thẻ này là tài-khoản thẻ-trả-trước không cần tên người, và chỉ có-thể rút-tiền từ tài-khoản đó bằng thẻ.
Trên mặt thẻ có in chữ Prepaid.
Lịch-sử
Trong ba loại thẻ trên, thẻ-tín-dụng xuất-hiện đầu-tiên ở Mỹ. Đầu-tiên là các loại thẻ 'mua hàng trước, trả tiền sau' chỉ dùng trong riêng từng ngành. Đến thập-niên 1950 thì loại thẻ-tín-dụng cho mọi ngành xuất-hiện.
Thẻ-ghi-nợ ra đời sau thẻ-tín-dụng, đầu-tiên chỉ để rút-tiền từ tài-khoản qua máy ATM, gọi là thẻ-ATM, sau đó mới có thêm công-dụng thanh-toán cho bên-bán-hàng.
Thẻ-trả-trước ra đời sau thẻ-ghi-nợ, dành cho những người cần những tiện-nghi của thẻ nhưng không muốn hoặc không thể có tài-khoản thanh-toán.
Ban-đầu thẻ-tín-dụng không có chứa nội-dung dạng điện-tử, chứng-từ giao-dịch hoàn-toàn trên giấy như sau. Trên thẻ có dập-nổi tên chủ-thẻ, số-thẻ, tháng và năm thẻ hết hiệu-lực. Khi thanh-toán, bên-bán-hàng sẽ viết số-tiền lên chứng-từ ba lớp, đặt thẻ dưới ba lớp giấy chứng-từ trong một cái khuôn rồi dùng dụng-cụ ép lên chứng-từ để những chữ và số từ thẻ được in hằn lên chứng-từ, đó là bằng chứng có thẻ trong giao-dịch. Kế-đó chủ-thẻ ký lên chứng-từ, bên-bán-hàng sẽ so-sánh chữ-ký trên chứng-từ với chữ-ký đã ký sẵn ở mặt-sau của thẻ. Ba lớp chứng-từ sẽ được tách ra giao cho ba bên: chủ-thẻ, bên-bán-hàng, và tổ-chức-phát-hành-thẻ.
Sau-đó, thẻ có một dải-từ ở mặt sau, dải-từ chứa các nội-dung như được in trên mặt thẻ. Máy POS có thể đọc các nội-dung đó từ dải-từ rồi in ra giấy nhanh và rõ hơn.
Dải-từ bị sao-chép dễ-dàng nên có nhiều thẻ giả xuất-hiện. Người-ta chuyển sang dùng thẻ có chip. Chip là một máy-tính nhỏ như hạt-tấm, nằm dưới các tiếp-điểm kim-loại. Khi nhét thẻ vào máy POS, máy POS cấp điện cho chip hoạt-động và trao-đổi thông-tin đã mã-hoá với máy-tính của ngân-hàng trung-gian.
Gần-đây, thẻ có chip được cải-tiến thành thẻ contactless. Chip nhận điện qua sóng điện-từ phát từ máy POS và trao-đổi thông-tin qua sóng; không cần nhét thẻ vào máy POS, nhờ-vậy chủ-thẻ không cần đưa thẻ cho nhân-viên thu-ngân.
Các đầu-mối xử-lý giao-dịch
Bây-giờ việc thanh-toán bằng thẻ được làm rất nhanh qua hệ-thống Internet. Máy POS đọc thông-tin trong chip của thẻ, liên-lạc với ngân-hàng của bên-bán-hàng, ngân-hàng đó liên-lạc với đầu-mối xử-lý giao-dịch, đầu-mối xử-lý giao-dịch lại liên-lạc với tổ-chức-phát-hành-thẻ để xác-nhận giao-dịch có hợp-lệ không. Mọi-việc xảy ra một-cách tự-động và nhanh-như-chớp. Mỗi bên tham-gia vào việc trên được nhận một phần tiền: ngân-hàng của bên-bán-hàng, đầu-mối xử-lý giao-dịch, tổ-chức-phát-hành-thẻ. Tổng-số-tiền đó gọi chung là phí-xử-lý-giao-dịch. Thông-thường thì bên-bán-hàng chịu trả phí đó, họ tính vào chi-phí chung khi định-giá hàng-hoá. Có những trường-hợp bên-bán-hàng không tính phí đó trong giá mà yêu-cầu chủ-thẻ trả phí đó; hoặc bên-bán-hàng tính phí trong giá nhưng giảm-giá cho người không dùng thẻ.
Có những đầu-mối xử-lý giao-dịch ở phạm-vi toàn-cầu như Visa, MasterCard, American Express, JCB, UnionPay… Thẻ mang các thương-hiệu đó được gọi là thẻ quốc-tế. Về mặt kỹ-thuật, chủ đầu-mối xử-lý giao-dịch toàn-cầu có-thể uỷ-quyền cho một tổ-chức được xử-lý giao-dịch trong phạm-vi một quốc-gia; như-vậy việc xử-lý giao-dịch sẽ nhanh hơn.
Cũng có những đầu-mối xử-lý giao-dịch ở phạm-vi quốc-gia hoặc khu-vực như NAPAS của Việt-Nam. Thẻ mang thương-hiệu NAPAS gọi là thẻ nội-địa.
Trước khi có NAPAS, các ngân-hàng ở Việt-Nam phát-hành thẻ-ATM mà chỉ dùng để rút tiền ở ATM của chính ngân-hàng đó. Sau-đó các ngân-hàng hợp-tác với nhau trong hai nhóm, rồi hai nhóm hợp-nhất thành NAPAS. Ngược với thứ-tự ra-mắt ở Mỹ, thẻ-tín-dụng NAPAS ra-mắt sau thẻ-ghi-nợ. Ngoài việc xử-lý giao-dịch thẻ, NAPAS còn xử-lý việc chuyển-tiền với tốc-độ gần-như tức-thời 24*7 giữa các ngân-hàng.
Các loại phí khi dùng thẻ-thanh-toán
Ở trên đã nêu phí-xử-lý-giao-dịch mà chủ-thẻ không phải trả trực-tiếp trong đa-số các trường-hợp. Ngay-cả-khi chủ-thẻ không trực-tiếp trả thì phí đó cũng được tính vào giá-bán hàng-hoá, trong trường-hợp này thì người không dùng thẻ cũng phải chịu phí. Mức phí này không giống nhau ở mọi nơi mà thay-đổi tuỳ theo doanh-số của mỗi nhà-bán-hàng. Có-thể đoán được rằng phí-giao-dịch thẻ-tín-dụng cao hơn thẻ-ghi-nợ, và phí-giao-dịch thẻ quốc-tế cao hơn thẻ nội-địa. Trong trường-hợp bên-bán-hàng tính phí-giao-dịch vào giá-bán thì họ đã tính một mức trung-bình cho tất-cả các loại thẻ.
Ngoài phí-giao-dịch, chủ-thẻ phải trả phí-phát-hành khi làm thẻ lần đầu và phí-thường-niên cho mỗi năm dùng thẻ. Hai loại phí này thay-đổi theo thương-hiệu thẻ và các tiện-nghi kèm theo thẻ. Một vài ngân-hàng miễn phí-phát-hành và phí-thường-niên cho vài loại thẻ phổ-thông.
Khi dùng thẻ-tín-dụng mà không thanh-toán nợ hàng-tháng kịp thời cho tổ-chức-phát-hành-thẻ thì chủ-thẻ phải trả lãi. Mức lãi khoảng 30% mỗi năm trên thẻ quốc-tế và khoảng 14% mỗi năm trên thẻ nội-địa. Mức lãi này cao hơn lãi vay từ ngân-hàng nhưng thấp hơn rất nhiều so với lãi vay ngoài xã-hội. Vì-vậy thẻ-tín-dụng càng phổ-biến thì càng ngăn-ngừa các tệ-nạn cho-vay-nặng-lãi trong xã-hội.
Ngoài-ra còn các loại phí phát-sinh trong những trường-hợp bất-thường, như-là phí làm lại thẻ, phí tra-soát…
Hiện-nay các ngân-hàng rất thích khách-hàng dùng thẻ-tín-dụng quốc-tế vì có cơ-hội thu lãi cao khi chủ-thẻ không thanh-toán kịp. Để khuyến-khích khách-hàng dùng thẻ-tín-dụng quốc-tế, các ngân-hàng đặt ra các ưu-đãi như hoàn-tiền, thưởng dặm-bay, giảm-giá ở các thương-hiệu lớn.
Làm sao để có thẻ-thanh-toán
Rất dễ để có thẻ-ghi-nợ: chỉ cần trên 15 tuổi, có căn-cước-công-dân là được mở tài-khoản thanh-toán ở ngân-hàng, kèm theo tài-khoản đó là thẻ-ghi-nợ NAPAS hoặc Visa, MasterCard. Hầu-hết các ngân-hàng cho dùng tài-khoản thanh-toán và thẻ-ghi-nợ miễn-phí.
Nếu chưa thể mở tài-khoản thanh-toán ở ngân-hàng thì có-thể dùng thẻ-trả-trước.
Điều-kiện để có thẻ-tín-dụng khó hơn. Nguyên-tắc chung là bạn phải có ít-nhất một trong các điều-kiện:
- chứng-minh được thu-nhập ổn-định bằng hợp-đồng lao-động, có nhận-lương tháng qua ngân-hàng,
- có tài-sản, ví-dụ có sổ-tiết-kiệm, có hợp-đồng bảo-hiểm-nhân-thọ,
- có điểm-tín-dụng tốt.
Giải-thích về điểm-tín-dụng
Mỗi-người có điểm-tín-dụng từ khi bắt-đầu mượn tiền ở ngân-hàng. Ngân-hàng báo-cáo chi-tiết về quá-trình mượn tiền cho tổ-chức chấm-điểm-tín-dụng. Tuỳ-theo lịch-sử giao-dịch của mỗi-người, điểm-tín-dụng tăng hay giảm. Điểm từ 300 đến 579 là kém, từ 580 đến 669 là trung-bình, từ 670 đến 739 là tốt, từ 740 đến 799 là rất tốt, từ 800 đến 850 là tuyệt-vời. Ở Việt-Nam có một tổ-chức chấm-điểm-tín-dụng là Trung tâm Thông tin tín dụng Quốc gia Việt Nam.
Để tăng điểm-tín-dụng thì bạn phải trả nợ đúng hạn, không nên dùng quá 30% hạn-mức thẻ-tín-dụng…
Các bạn nên cố-gắng tạo điểm-tín-dụng tốt cho chính mình bắt-đầu bằng-cách làm một thẻ-tín-dụng với hạn-mức hợp-lý, dùng lâu-dài, và yêu-cầu ngân-hàng nâng hạn-mức dần lên. Nếu bạn ít có cơ-hội dùng thẻ thì cũng cố làm một thẻ-tín-dụng nội-địa ở một ngân-hàng miễn-phí hoặc phí thấp; dùng thẻ đó trả-tiền ở siêu-thị, cửa-hàng, trả tiền điện-nước-điện-thoại.
Các ngân-hàng thường nhấn-mạnh vào ích-lợi của thẻ-tín-dụng là dùng trước, trả tiền sau. Nhưng đó không phải là ích-lợi chính, ích-lợi chính của nó là một khoản tiền sẵn-sàng để dùng cho những việc bất-ngờ.
Các tiện-nghi dành cho chủ-thẻ
Tiện-nghi chính của thẻ là thanh-toán không dùng tiền-mặt, đỡ tốn công đem theo tiền bên người, đỡ tốn công đếm tiền. Thử hình-dung công đếm tiền ở doanh-nghiệp lớn như siêu-thị:
- nhân-viên thu-ngân đếm tiền khi khách đưa tiền-mặt,
- cuối ca làm việc nhân-viên thu-ngân đếm tiền để nộp cho thủ-quỹ,
- thủ-quỹ đếm tiền để nộp cho ngân-hàng.
Khi thanh-toán không tiền-mặt thì hiệu-quả công-việc của nhân-viên tăng lên, bù đắp lại phần nào phí-xử-lý-giao-dịch phải trả cho ngân-hàng.
Thẻ là phương-tiện chính để thanh-toán khi giao-dịch từ-xa. Không biết vì lý-do gì mà thẻ quốc-tế lại giao-dịch dễ hơn thẻ nội-địa ở các trang web dành cho người Việt. Đặc-biệt là thẻ-tín-dụng nội-địa rất ít được chấp-nhận do còn chưa phổ-biến.
Đối-với thẻ-tín-dụng thì chủ-thẻ được mua hàng trước, trả tiền sau, không phải trả lãi trong một thời-hạn ngắn. Nếu là thẻ quốc-tế thì còn có thêm những ưu-đãi như đã viết ở trên.
Thẻ còn được dùng để rút tiền ở ATM. Việc rút tiền có-thể bị tính phí. Nếu rút tiền bằng thẻ-tín-dụng thì lãi sẽ được tính ngay từ lúc rút, không có thời-hạn miễn lãi.
Ngoài các tiện-nghi chính trên, chủ thẻ-tín-dụng quốc-tế hạng platinum còn được hưởng thêm các tiện-nghi như dùng phòng chờ ở phi-trường, bảo-hiểm du-lịch…
Ví-điện-tử
Để thanh-toán trực-tiếp bằng thẻ thì bên-bán-hàng phải có máy POS để đọc thẻ. Nếu bên-bán-hàng không có máy POS thì có thể nhận tiền qua ví-điện-tử. Hiện-nay các ví-điện-tử nhận liên-kết với các thẻ quốc-tế, thẻ-ghi-nợ nội-địa hoặc tài-khoản thanh-toán, khi giao-dịch thì ví-điện-tử rút tiền từ thẻ hoặc tài-khoản để chuyển cho bên-bán-hàng. Ví-điện-tử chưa nhận liên-kết với thẻ-tín-dụng nội-địa.
Chú-ý rằng ví-điện-tử sẽ thu thêm phí khi thanh-toán bằng thẻ quốc-tế.
Mobile banking
Các ngân-hàng đều có mobile app để khách-hàng thực-hiện giao-dịch bằng smartphone. App làm được các việc: chuyển-khoản bằng cách gõ số-tài-khoản bên-nhận, chuyển-khoản bằng cách scan VietQR, trả tiền điện-nước-điện-thoại-Internet, top-up điện-thoại di-động, mua vé xe, vé máy-bay, đóng học-phí, đóng phí bảo-hiểm… Các giao-dịch đó dùng tiền từ tài-khoản thanh-toán hoặc từ thẻ-tín-dụng đều được.
Những người-bán-lẻ cũng có-thể nhận thanh-toán qua VietQR. Chỉ cần mở tài-khoản thanh-toán, in VietQR của tài-khoản đó ra giấy rồi treo ở cửa-hàng.
Cách dùng thẻ
Dùng với máy POS ở cửa-hàng
Bạn đưa thẻ cho nhân-viên thu-ngân, người-đó đút thẻ của bạn vào khe máy POS, bấm số-tiền bạn phải trả trên máy POS, bạn bấm PIN vào máy POS, máy in ra ba tờ chứng-từ, bạn nhận lại thẻ và một tờ chứng-từ.
Nếu bạn dùng thẻ-tín-dụng thì bạn không cần bấm PIN.
Nếu bạn dùng thẻ contactless và máy POS cũng là contactless thì bạn hoặc nhân-viên thu-ngân chỉ cần đặt thẻ trên mặt máy thay vì nhét thẻ vào khe máy POS.
Có vài nơi yêu-cầu bạn ký lên chứng-từ.
Chú-ý: Trong suốt quá-trình thanh-toán, bạn đừng rời mắt khỏi thẻ, đừng để thẻ bị chụp hình vì những nội-dung trên mặt thẻ đủ dùng để giao-dịch từ-xa.
Dùng ở ATM
Dùng thẻ để rút tiền ở ATM thì cần phải gõ PIN.
Chú-ý rằng rút tiền ở ATM có-thể phải trả phí, và lãi.
Dùng khi giao-dịch từ-xa
Bạn có-thể dùng thẻ để trả-tiền mua hàng trên web. Bạn chỉ cần gõ vào web các nội-dung in trên thẻ là tiền được chuyển cho người-bán-hàng. Các nội-dung đó là: số-thẻ, tên người, tháng-hiệu-lực, và số kiểm-tra.
Vì giao-dịch từ-xa quá dễ nên bạn cần phải cẩn-thận để tránh mất tiền. Hãy xem tiếp các cách giữ thẻ dưới đây.
Dùng với mobile banking và ví-điện-tử
App mobile banking và ví-điện-tử có-thể liên-kết với nhiều tài-khoản thanh-toán hoặc thẻ, vì-vậy bạn cần chọn đúng tài-khoản hoặc thẻ trong từng giao-dịch.
Trả nợ thẻ-tín-dụng
Mỗi tháng tổ-chức-phát-hành-thẻ sẽ gửi cho bạn qua e-mail bản-sao-kê số-tiền bạn nợ họ. Trong vòng 15 ngày kể từ ngày sao-kê, bạn phải nộp tiền trả họ. Tốt-nhất là bạn trả hết nợ. Nếu bạn không có đủ tiền để trả hết nợ, hãy cố-gắng trả một phần tối-thiểu 5% khoản nợ để tránh bị phạt; và bạn hãy thu xếp trả dần phần còn lại càng sớm càng tốt để giảm số lãi. Nếu bạn biết trước rằng không thể trả hết nợ trong một lần thì bạn nên thu-xếp trả-góp với tổ-chức-phát-hành-thẻ trước ngày sao-kê, như vậy lãi sẽ nhẹ hơn.
Bạn có thể trả nợ nằng cách chuyển tiền từ ngân-hàng khác đến tổ-chức-phát-hành-thẻ, hoặc để tổ-chức-phát-hành-thẻ trích tiền từ tài-khoản thanh-toán của bạn.
Cách giữ thẻ
Thẻ-thanh-toán chính là một dạng của tiền cho nên bạn cần giữ kỹ để tránh bị mất tiền. Bạn đừng để thẻ bị hư, bị rơi mất, bị lộ những nội-dung in trên thẻ.
Bạn phải luôn-luôn theo dõi khi người khác cầm thẻ của bạn, không để thẻ bị chụp hình.
Bạn chỉ nên giao-dịch với những trang web đáng tin-cậy. Có những kẻ lừa-đảo làm ra những trang web bán hàng với giá thật hấp-dẫn. Khi bạn gõ hết nội-dung thẻ của bạn vào web đó, bọn chúng sẽ dùng nội-dung đó đi mua hàng ở chỗ khác bằng tiền của bạn.
Bạn cũng đừng bao-giờ giao-dịch ở các trang web bắt-đầu bằng http://, chỉ giao-dịch ở https://.
Bạn hãy dùng PIN khó đoán. Đừng dùng PIN liên quan đến ngày-sinh, số thẻ… PIN có-thể liên-quan đến cá-nhân bạn nhưng không ai biết.
Kết-luận
Thẻ-thanh-toán đem lại những tiện-nghi cho xã-hội. Mọi-người nên tận-dụng những tiện-nghi đó.
Thẻ-tín-dụng nội-địa đặc-biệt có ích cho mọi người, nhất là những người có thu-nhập không ổn-định. Nó sẽ là một khoản tiền vay với lãi-suất chấp-nhận-được đúng lúc ngặt-nghèo.
Hiện đang có mười ngân-hàng phát-hành thẻ-tín-dụng nội-địa gồm Agribank, Vietinbank, Sacombank, ACB, NAB, HDBank, Vietbank, Baovietbank, VCCB, OCB và 4 công-ty tài-chính gồm Vietcredit, FCCom, Mirae Asset, Mcredit.
Điều-kiện dễ nhất để có thẻ-tín-dụng nội-địa là có nhận lương qua tài-khoản ngân-hàng hoặc có hợp-đồng bảo-hiểm nhân-thọ.