So-sánh công-cụ tích-luỹ dài-hạn

Khi chọn một công-cụ giữ tiền dài-hạn ta phải cân-nhắc những yếu-tố: trượt-giá, an-toàn, thanh-khoản.

Trượt-giá

Hầu-như ai cũng lo-ngại vấn-đề trượt-giá khi để-dành tiền. Trượt-giá là một điều khách-quan ta phải chấp-nhận. Dù muốn hay không ta cũng phải chấp-nhận vật-giá năm sau cao hơn năm trước không nhiều thì ít. Nếu hôm-nay một tô-phở giá 50.000 đồng, mười năm sau một tô-phở có-thể lên đến 100.000 đồng. Như-vậy ta phải để-dành thứ-gì-đó mà hôm-nay đổi được mười tô-phở thì 10-30 năm sau phải đổi được ít nhất mười tô-phở. Tại-sao phải để-dành lâu như-vậy thì được giải thích ở trang sau.

Vàng

Có một thứ không mất giá mà mọi-người đều biết, đó là vàng. Những khi có sự bất-ổn về kinh-tế và chính-trị trên thế-giới thì giá vàng tăng lên rất cao làm cho nhiều người nghĩ rằng giá vàng sẽ tăng nhanh hơn mức trượt-giá. Nhưng kết-quả nghiên-cứu của tác-giả Stephen Harmston được Hội-đồng Vàng Thế-giới xuất-bản (Gold as a Store of Value) và được trích-dẫn trong bài-báo đăng trên VnExpress ngày 27/04/2010 (Bí ẩn vàng) cho thấy giá vàng tính bằng bánh-mì hầu-như không tăng sau hơn 2500 năm. Áp-dụng điều đó ở Việt-Nam, giả-sử hôm-nay một lượng vàng mua được 1.000 tô-phở thì 10 hay 30 năm sau nó cũng chỉ mua được 1.000 tô-phở. Có lúc vàng tăng giá, có lúc vàng giảm giá rất nhanh (xem giá vàng biến động tại Gold Price History), trong khi phở cứ tăng giá từ từ, cuối cùng thì giá vàng quy ra phở gần như không đổi.

Không mất giá là ưu-điểm của vàng để chống trượt-giá, nhưng khi đưa vào bài toán tích-luỹ dài-hạn thì vàng có một khuyết-điểm là nó không sinh lợi. Ví-dụ sau đây sẽ cho thấy khuyết-điểm đó ảnh-hưởng như-thế-nào. Giả-sử chị A bắt-đầu có thu-nhập năm 25 tuổi, về hưu năm 55 tuổi và sống thọ 85 tuổi, chị A có 30 năm kiếm-tiền, chi-tiêu và để-dành vàng, và 30 năm tiêu dần vào số vàng đó. Do vàng không mất giá và cũng không sinh lợi nên số vàng tiêu hết trong 30 năm cuối đời bằng đúng số vàng tiêu trong 30 năm trước đó, nghĩa là mỗi khi chị A kiếm được một chỉ vàng thì được tiêu nửa chỉ và để nửa chỉ lại 30 năm sau mới tiêu. Tỉ-lệ tiết-kiệm trên thu-nhập của chị A phải là 50%. Tỉ-lệ đó quá cao, rất ít người có-thể làm được như-vậy và tất-nhiên kế hoạch tích-luỹ dài-hạn không khả-thi. Đó là chưa kể những chi-tiêu chăm-sóc sức-khoẻ sẽ phát-sinh ở tuổi già, tỉ-lệ tiết-kiệm cần tăng lên hơn nữa.

Như-vậy tích-luỹ vàng không còn hợp trong xã-hội hiện-đại, khi mà phải cố-gắng làm mọi thứ sinh lợi, những thứ bỏ đi mà còn sinh lợi được thì thứ quý như vàng không sinh lợi là rất phí-phạm. Trước đây, chị A có-thể gửi vàng vào ngân-hàng để sinh lợi chừng 1%/năm, bây-giờ không còn được như-vậy nữa. Tích-luỹ vàng để sau này dùng cũng giống như con-sóc để-dành hạt-dẻ trong hốc-cây, đàn-kiến tích-trữ thức-ăn trong tổ, một hình-thức tích-luỹ rất sơ-khai.

Vậy tại-sao có nhiều tổ-chức tài-chính vẫn giữ vàng?
Các tổ-chức tài-chính đó giữ vàng để đầu-cơ chứ họ không giữ vàng hàng chục năm như chị A. Đầu-cơ nghĩa là họ sẽ bán vàng ra khi thị-trường khan hiếm vàng và mua vàng vào khi có nhiều người bán. Làm như-vậy họ sẽ làm cho vàng sinh lợi. Chị A muốn làm cho vàng sinh lợi cũng phải làm như-vậy, nhưng không dễ làm được. Rất nhiều người đã cố đầu-cơ vàng nhưng số người thành-công không nhiều, đa-số không những không lời mà còn lỗ nữa.

Gửi ngân-hàng

Tóm-lại, vàng vẫn chưa đủ tốt để tích-luỹ dài-hạn. Thứ gì có-thể tốt hơn vàng trong việc tích-luỹ dài-hạn? Thứ đó phải tăng giá-trị nhanh hơn tốc-độ trượt-giá. Thứ đó chính là thứ rất bình-thường: sổ-tiết-kiệm kỳ-hạn dài ở các ngân-hàng!
Ngân-hàng Nhà-nước luôn-luôn điều-chỉnh chính-sách sao cho lãi-suất huy-động tiết-kiệm có kỳ-hạn 12 tháng trở lên sẽ hơi cao hơn mức trượt-giá, khi nhiều khi ít. Khi muốn kiềm-chế lạm-phát thì lãi-suất huy-động tiết-kiệm sẽ cao hơn nhiều để dân-chúng đem tiền gửi vào ngân-hàng, tiền-mặt trở nên có giá hơn, giảm trượt-giá.

Ví-dụ hôm-nay chị A gửi vào ngân-hàng năm triệu đồng (tương đương 500 kg gạo loại 10.000 ₫/kg) sau một năm chị A có được 5,5 triệu đồng, giả-sử gạo tăng giá 8% thì chị A vẫn có-thể mua được 500 kg gạo và dư ra 100.000 ₫. Số-tiền dư ra sau một năm không nhiều nhưng sau 30 năm thì sẽ khác một cách đáng-kể. Giả-sử trượt-giá giữ nguyên 8%/năm và lãi-suất huy-động giữ nguyên 10%/năm, chị A không cần phải để-dành đến 50% thu-nhập của mình mua vàng để dùng sau 30 năm mà chỉ cần gửi tiết-kiệm 41% thu-nhập mỗi tháng.

Lãi-suất tiết-kiệm cao hơn mức trượt-giá có 2% mỗi năm (10% - 8%), số-tiền chị A cần phải tiết-kiệm đã giảm xuống gần một phần năm (41% so với 50%). Nếu chị A có cách làm cho tiền sinh lợi cao hơn so với trượt-giá nhiều hơn nữa thì có-thể để-dành ít hơn, chi-tiêu nhiều hơn trong hiện-tại, việc tiết-kiệm sẽ dễ-dàng hơn.
Tính-toán này có vẻ không giống với thực-tế là những người gửi tiền tiết-kiệm VND cứ thấy số-tiền của mình nhỏ dần đi. Nguyên-nhân của sự khác nhau giữa tính-toán và thực-tế là người gửi tiền tiết-kiệm VND thường lấy tiền-lãi ra dùng vì thấy nó lẻ, số-tiền gốc gửi lại đương-nhiên sẽ kém giá-trị hơn năm ngoái vì đã bị trượt-giá!

Cổ-phiếu

Cách làm cho tiền sinh lợi cao hơn tiết-kiệm ở ngân-hàng chính là hùn-vốn vào doanh-nghiệp. Các doanh-nghiệp hoạt-động tốt như Vinamilk, Vietcombank hiện có lợi-nhuận hàng năm trên 20%, những doanh-nghiệp quy-mô gia-đình còn có mức lợi-nhuận cao hơn nữa. Với lợi-nhuận 20% thì chị A chỉ cần để-dành 12% thu-nhập mỗi tháng mà vẫn đủ sống từ năm 55 tuổi đến năm 85 tuổi. Tuy-nhiên nếu chọn cách hùn-vốn để sinh lợi thì chị A nên hùn vào nhiều doanh-nghiệp trong các ngành khác nhau để giảm bớt rủi-ro khi một doanh-nghiệp gặp khó-khăn.

Làm-sao chị A có-thể hùn-vốn vào các doanh-nghiệp làm ăn tốt? Để hùn-vốn vào các doanh-nghiệp gia-đình làm ăn tốt thì phải là người thân-quen. Để hùn-vốn vào Vinamilk, Vietcombank dễ hơn nhiều, chỉ cần mua cổ-phiếu.
Chị A không biết gì về cổ-phiếu, không có thời-gian làm thủ-tục mua cổ-phiếu, lại còn phải mua nhiều loại cổ-phiếu khác nhau nữa, rồi những lúc cổ-phiếu xuống giá thì sao?
Không sao cả. Không biết về cổ-phiếu thì bỏ chút thời-gian tìm hiểu những khái-niệm và nguyên-tắc chung, trẻ-con các nước công-nghiệp-hoá còn chơi trò-chơi đầu-tư cổ-phiếu được mà không lẽ chị A không hiểu được. Điều quan-trọng là tìm-hiểu từ những người hiểu-biết, đừng nghe những người không biết nói là để tiền vào cổ-phiếu chỉ có nước bán nhà, nhảy lầu tự-tử. Những người không biết rõ về cổ-phiếu mà cũng tham-gia thị-trường chứng-khoán thì rất dễ bán nhà, nhảy lầu. Những người đã từng bán nhà vì cổ-phiếu vẫn chưa chắc là đã biết rõ về thị-trường chứng-khoán. Do-đó đừng nghe những người từng bán nhà vì cổ-phiếu, và tất-nhiên là không-thể nghe những người đã nhảy lầu vì cổ-phiếu (vì có-thể họ không nói được nữa).
Chị A cũng không cần phải làm thủ-tục mua cổ-phiếu, đã có các tổ-chức quỹ-đầu-tư làm giùm và họ luôn-luôn chọn mua những cổ-phiếu tốt nhất cho chị A. Hàng-tháng, chị A chỉ cần lãnh lương ra và gọi ngay cho quỹ-đầu-tư bảo “Tháng này tôi có 1.200.000 đồng, hãy đầu-tư vào những công-ty tốt nhất cho tôi”, quỹ-đầu-tư cử người đến gặp chị A nhận tiền để đầu-tư.
Khi giá cổ-phiếu xuống thì sao? Giá cổ-phiếu lên xuống là chuyện bình-thường, cũng giống như giá vàng. Khi giá vàng xuống thì chị A không có gì phải lo khi biết rằng 30 năm nữa một lượng vàng vẫn đổi được 1.000 tô-phở như hôm-nay. Giá cổ-phiếu xuống rồi sẽ lên lại và giá nó vẫn tăng dần theo thời-gian.
Lỡ công-ty đó thua-lỗ, phá-sản thì tiền mua cổ-phiếu ra sao? Quỹ-đầu-tư với nhiều kinh-nghiệm và xử lý thông tin chuyên nghiệp sẽ tránh bỏ tiền vào các công-ty quản lý kém, và sẽ kịp thời rút tiền ra trước khi công-ty thua-lỗ, ngoài ra quỹ-đầu-tư để tiền vào hàng chục công-ty thì một công-ty tạm thời thua-lỗ cũng không làm lỗ nguyên cả quỹ.
Chú ý: quỹ-đầu-tư không phải là các kiểu đầu-cơ vàng và ngoại-tệ trên mạng hay rủ-rê người-ta gửi tiền với lãi-suất 3%/tháng, xem thêm bài Những cách đầu-tư để phân-biệt.

Kết-quả từ số-liệu thực-tế hơn 15 năm qua cho thấy lợi-nhuận của quỹ-đầu-tư cao hơn ngân-hàng.

Nhà-đất

Ngoài cách hùn-vốn như trên, cũng còn một cách giữ tiền khác, đó là đất. Tài-nguyên đất thì có hạn trong khi nhu-cầu của con-người cứ tăng mãi cho nên giá của đất tăng không ngừng. Tuy-nhiên không phải ai cũng có-thể mua đất để làm của để-dành được, nhất là những người mới bắt-đầu để-dành tiền. Và mua đất cũng không đơn-giản như hùn-vốn vào quỹ-đầu-tư, cho nên hãy bắt-đầu bằng sổ-tiết-kiệm, quỹ-đầu-tư rồi tiếp theo là đất, hoặc là đầu-tư vào các quỹ-đầu-tư chuyên về bất-động-sản.

Ngoại-tệ

Cũng có người tin-tưởng vào sức-mạnh của đô-la Mỹ nên quyết-định tích-luỹ dài-hạn bằng đô-la Mỹ. Nếu giữ đô-la Mỹ trong tủ thì còn dở hơn giữ vàng vì đô-la Mỹ thật-sự có mất giá theo thời-gian. Nếu gửi tiết-kiệm bằng đô-la Mỹ thì dở hơn gửi tiết-kiệm bằng tiền Việt-Nam vì ngân-hàng nhà-nước có chính-sách bảo vệ tiền Việt-Nam. Tóm-lại đô-la Mỹ cũng giống như vàng, chỉ thích-hợp để đầu-cơ chứ không thích-hợp để giữ lâu-dài. Ngay-cả dân Mỹ cũng không gửi nhiều tiền trong các tài-khoản tiết-kiệm thì dân Việt-Nam càng không nên (theo American Family Financial Statistics trung-bình số-dư tài-khoản tiết-kiệm của dân Mỹ chỉ vào khoảng một tháng lương).

Tôi đã dùng số-liệu lịch-sử tỷ-giá USD-VND và giá vàng tính theo USD để tính hiệu-quả của việc để-dành tiền bằng USD hoặc vàng từ đầu năm 2009 đến nay. Kết-quả đúng theo suy-luận ở trên: giữ USD và vàng dài-hạn không lợi bằng gửi tiết-kiệm kỳ-hạn một năm, trừ những lúc giá vàng tăng do bất-ổn kinh-tế hoặc chính-trị. Kết-quả được trình-bày trong bài Sổ-tiết-kiệm hay quỹ-đầu-tư.

An-toàn

Trên-đây là phần bàn về khả-năng chống trượt-giá của các công-cụ trong mục-đích tích-luỹ dài-hạn. Chúng-ta tiếp-tục bàn về tính an-toàn hay là rủi-ro mất-trắng hoặc lỗ nặng của các công-cụ. Chúng-ta không bàn về những nguy-cơ lỗ nhẹ do biến-động nhất-thời như giá vàng giảm, giá cổ-phiếu giảm… vì những biến-động đó được bù-trừ trong dài-hạn.
Những rủi-ro có-thể gây mất-trắng hoặc lỗ nặng là: lừa-đảo, trộm-cướp, cháy nhà, thay-đổi chính-sách, doanh-nghiệp phá-sản.
Bị lừa là một rủi-ro có tính-chất chủ-quan, người có tiền có-thể chủ-động tránh bị lừa bằng cách luôn thận-trọng khi quyết-định đưa tài-sản cho người khác, nếu không có đủ thông-tin đánh-giá đối tác thì có-thể chi 1-2% để thuê người chuyên-nghiệp đánh-giá.
Nếu để tiền, vàng hay ngoại-tệ trong nhà thì có nguy-cơ mất-trắng vì trộm-cướp hoặc cháy nhà. Trộm-cướp hay cháy nhà không-thể làm mất cổ-phiếu, đơn-vị quỹ-đầu-tư, đất.
Doanh-nghiệp phá-sản có-thể làm mất-trắng hoặc lỗ nặng một loại cổ-phiếu, nếu tài-sản gồm nhiều loại cổ-phiếu hoặc quỹ-đầu-tư thì sẽ không bị lỗ nặng.
Chính-sách thay-đổi có-thể ảnh-hưởng đến giá-trị của tất cả mọi thứ đất, vàng, ngoại-tệ, cổ-phiếu, đơn-vị quỹ.
Xếp thứ-tự xác-suất xảy-ra các rủi-ro trên từ cao đến thấp như sau:

1. trộm-cướp
2. cháy nhà
3. thay-đổi chính-sách
4. phá-sản

Thanh-khoản

Bàn về tính thanh-khoản hay là khả-năng chuyển-đổi tài-sản tích-luỹ thành tiền đúng lúc và đúng số-lượng cần-thiết thì ta có-thể xếp theo thứ-tự từ cao đến thấp như sau:

1. vàng, ngoại-tệ
2. đơn-vị quỹ mở
3. cổ-phiếu
4. đất

Tính thanh-khoản sẽ ảnh-hưởng đến tính-chất dịch-chuyển được của tài-sản. Giả-sử bạn muốn đi định-cư ở nước ngoài, bạn muốn đem tài-sản theo thì phải chuyển đổi nó thành ngoại-tệ.

Kết-luận đơn-vị quỹ, cổ-phiếu và đất là những công-cụ tốt để tích-luỹ tài-sản lâu dài, vàng và ngoại-tệ thích-hợp cho những trường-hợp khẩn-cấp. Nên giữ một phần nhỏ (dưới 10%) tài-sản bằng vàng hoặc ngoại-tệ, và phần lớn tài-sản bằng quỹ-đầu-tư, cổ-phiếu, bất-động-sản.
Kết-luận nào cũng có ngoại-lệ, Việt-Nam trong những năm 2010-2011 là một ngoại-lệ khi tiền gửi tiết-kiệm sinh lợi cao hơn những công-cụ khác, do-đó phải luôn-luôn linh-hoạt đánh-giá các công-cụ.

Tôi đã thử qua nhiều công-cụ tich-luỹ tài-sản. Hiệu-quả các kiểu tích-luỹ của tôi trong hơn 15 năm qua được ghi lại trong trang sau.

Để tích-luỹ ngắn-hạn một-vài năm cũng có những quỹ-đầu-tư thích-hợp cho lợi-nhuận cao hơn gửi ngân-hàng.